چکن گونیائے نادراھی، نشانی،الا ج و رَکّینگی۔۔۔۔گلزار گچکی

”ملیریا“او ”ڈینگی“ اَنگہ شرّیا نہ ت±روپیتگ اَنت کہ”چک±ن گونیا (chikungunya)“آ گوادرا وتی نیش سکّ داتنت۔ جیونی آ مزنیں کساسے آ ناد±راھ رجسٹرکنگ بوتگ اِنت و رورل ھلتھ سینٹر ئے دیما پہ الاجا دراجیں لین ئے اوشتاتگ۔ پشوکان و گوادر شہر ھم آماچ اَنت او ناد±راھجاھاں اے ناد±راھی ئے آماچ پہ اِلاجا سرکنئگ بوھگا اَنت۔رسانکدرا اے بابتا ھال شنگ بوھگا پد 20مارچ 2017آ ورلڈ ھلتھ آرگنائزیشن(WHO)ئے یک لڑئے آ گوادرئے ترّو تاب کتگ اَت اواے ردا ڈسٹرکٹ ھلتھ آفیسرئے کارگسا یک نیادئے بوتگ اَت۔”تنیگتہ ضلع گوادارا ک±لّی472 suspected کیس دیما اتکگ اَنت او آھانی الاج بوھگا اِنت۔”ڈینگی“او ”چک±ن گونیا“،ئے نشانی، گوں کمّے رَدّو بدلا، یک پیمین اَنت۔ ناد±راھانی گ±شتگیں نشانیاں چہ گمان بیت کہ اے”ڈینگی“، نہ اِنت،”چک±ن گونیا“،اِنت بلے تنکہ ٹسٹ رپورٹ پکّا مہ کنت،ما اے ناد±راھاں ”چک±ن گونیا“،suspectedگ±شیں“۔ پکّا کنگ ئے واستہ ماVector /مگسک ئے نمونگ اسلام آبادا دیم دا تگ انت“۔ WHOئے ڈاکٹر داو¿د ریاضا دیوانا گ±شگ اَت۔ ”چک±ن گونیا“،آ CPEC ئے ب±نج±لا مردمانی دلاں بلاھیں ت±رس و بیمے ودی کتگ او بازیں بدگمانی ئے ھم۔کجام ھم ناد±راھی ئے بہ بیت، وت بلاھیں جنجال اِت او کم علمی و نزانتکاری جنجالاگیش کنت۔ ھمے کم علمی ئے سوبا مردم سرپد بوھگا اَنت کہ”چک±ن گونیا“،چہ م±رگ ئے گوشت ئے وَرَگا گورجَنت۔ مرد±م گ±شنت کہ فار±می م±رگ سوچن جنئگ و زوت مزن کنئگ بنت یا آانچیں وَردِن(فیڈز) وارینگ بنت کہ چرائیام±رگ ناد±راھ بنت او چ±شیں م±رگئے گوشت ئے وَرَگئے سوبا مردم”چک±ن گونیا“، ئے آماچ بوھگا انت بلے کسّہ چ±وش نہ انت۔  ”ملیریا“او ”ڈینگی“ اَنگہ شرّیا نہ ت±روپیتگ اَنت کہ”چک±ن گونیا (chikungunya)“آ گوادرا وتی نیش سکّ داتنت۔ جیونی آ مزنیں کساسے آ ناد±راھ رجسٹرکنگ بوتگ اِنت و رورل ھلتھ سینٹر ئے دیما پہ الاجا دراجیں لین ئے اوشتاتگ۔ پشوکان و گوادر شہر ھم آماچ اَنت او ناد±راھجاھاں اے ناد±راھی ئے آماچ پہ اِلاجا سرکنئگ بوھگا اَنت۔رسانکدرا اے بابتا ھال شنگ بوھگا پد 20مارچ 2017آ ورلڈ ھلتھ آرگنائزیشن(WHO)ئے یک لڑئے آ گوادرئے ترّو تاب کتگ اَت اواے ردا ڈسٹرکٹ ھلتھ آفیسرئے کارگسا یک نیادئے بوتگ اَت۔”تنیگتہ ضلع گوادارا ک±لّی472 suspected کیس دیما اتکگ اَنت او آھانی الاج بوھگا اِنت۔”ڈینگی“او ”چک±ن گونیا“،ئے نشانی، گوں کمّے رَدّو بدلا، یک پیمین اَنت۔ ناد±راھانی گ±شتگیں نشانیاں چہ گمان بیت کہ اے”ڈینگی“، نہ اِنت،”چک±ن گونیا“،اِنت بلے تنکہ ٹسٹ رپورٹ پکّا مہ کنت،ما اے ناد±راھاں ”چک±ن گونیا“،suspectedگ±شیں“۔ پکّا کنگ ئے واستہ ماVector /مگسک ئے نمونگ اسلام آبادا دیم دا تگ انت“۔ WHOئے ڈاکٹر داو¿د ریاضا دیوانا گ±شگ اَت۔ ”چک±ن گونیا“،آ CPEC ئے ب±نج±لا مردمانی دلاں بلاھیں ت±رس و بیمے ودی کتگ او بازیں بدگمانی ئے ھم۔کجام ھم ناد±راھی ئے بہ بیت، وت بلاھیں جنجال اِت او کم علمی و نزانتکاری جنجالاگیش کنت۔ ھمے کم علمی ئے سوبا مردم سرپد بوھگا اَنت کہ”چک±ن گونیا“،چہ م±رگ ئے گوشت ئے وَرَگا گورجَنت۔ مرد±م گ±شنت کہ فار±می م±رگ سوچن جنئگ و زوت مزن کنئگ بنت یا آانچیں وَردِن(فیڈز) وارینگ بنت کہ چرائیام±رگ ناد±راھ بنت او چ±شیں م±رگئے گوشت ئے وَرَگئے سوبا مردم”چک±ن گونیا“، ئے آماچ بوھگا انت بلے کسّہ چ±وش نہ انت۔  chikungunya آ را گوں م±رگ و ± م±رگئے گوشتا ھچ سیادی نیست۔ ایشی ئے ب±ن یک مگسکے کہ مردما وارت و ناد±راھ کنت۔ راجدپتر:چِک±ن گونیا کِماکونڈئے((Kimakondeز±بانئے لبزئے او مانا اِنت ئے، ”ھما کہ چوٹ یا گومب کنت “۔ کِماکونڈئے ماکونڈئے راج ئے زبان اِنت اواے راج تنزانیہ او موزمبیق ئے سیمسراں جہ منند انت او کسانیں بہرئے کینیا آ بودو باش کنت۔ 1952آ زِرباری تنزانیہ اَوّلی براں کونڈوئے ھَوپا ماں پتات۔اے ھَوپئے آماچیں ناد±راھ ت±ر±ندیں تپ و جوڑانی دردا گور جتنت اوآسراچو م±رگئے وڑا کونڈوآ گِپتَنت او دَمَگ ئے مرد±ماں وتی راجی زبان(Kimakonde)آ اے ناد±راھیا را ”چک±ن گونیا“گشت۔ بزاں ھما مردم کہ اے ھَوپا چوٹ کتگ اِتنت او اے پیما ”چک±ن گونیا“،نام کپت۔ ”چک±ن گونیا“ یک وائرل ناد±راھی ئے۔ اے ناد±راھیِ جراثیم مگسک ئے وسیلہ آیک اِنسانے آ چہ دومیاپ±تریت۔اَنچش کہ گشگ بوت، ھرکسا کہ گورجنت، پرائی آپہ نندگ وپادآھگ اَزابے بیت۔کونڈانی دردئے آسرا ناد±راھ چو ھما م±رگئے پیما بیت کہ کونڈو آ گپتگ۔ اَنچو کہ ملیریا و ڈینگی اَنت ھمے پیما ”چک±ن گونیا“ئے ناد±راھی ئے گورجنئگ مگسک ئے وَرَگ یا ڈَنگ جنئگا چہ بیت۔ ھما مرد±م کہ آنہیا را ”چک±ن گونیا“ اِنت، آنہیارامگسک بوارت و ± پدایک ڈڈّو ± سلامتیں مرد±مے آ ڈَنگ بجنت / بوارت گڑا اے وائرس دومی ئے جانا پ±تریت و آنہیا راناد±راھ کنت۔ اے ماذغیںمگسکے او ± نامے Aedes aegepti او Aedes albopictus انت۔ اے ھما مگسک انت کہ ڈینگی ئے وائرسا چہ یک انسانے ئے جانا زورانت و ± دومی ئے جانا پ±ترینیت، بزاں ”ڈینگی“ و ± ”چک±ن گونیا“ تالان کنوکیں مگسک یکّین انت او چندئے ماہ پیسر گوادر ”ڈینگی“ئے آماچ بوتگ و انگہ ھم اے نادراھی است انت۔ اے مگسک روچاوارت۔ گیشترس±ھبہ َ مھّلہ او ±جہّل بیگھاوتی کا راکنت و ± چارتاں ھشت روچئے توکا ناد±راھی زاھری دَنت۔بلے باز وھداں دوتاں دوازدھ روچانی توکا ھم پدّربیت۔ اے ناد±راھی سک زوت تالان بوھگا اِنت۔ یکیں لوگا سہ سہ چار چار مردئے گورجَتَگ۔ مگسک کمپان یا بانئے تہا سراپا اِنت، ھردیں کہ موھے رسیت ڈَنگ جَنت و ناد±راھ کنت۔ اَثرمندیں لوگانی کماش الاجئے سرا دلگوش دیگا انت، بلے لوگئے ساپ و پلگار کنئگ، د±ڑمنیں مگسک ئے ک±شئگا ھلاس کنئگا پہ سہ سد کلدارا یک سپرئے ئے گِرَگا دلگوش گور نہ کنئگا انت۔ لوگ ئے دَپاجالی ئے نہ جَن اَنت و ± بشانگے نہ بندانت تنکہ وتارا ± ± سرجمیں ک±ٹ±ما چہ”چک±ن گونیا“،آ بہ رکّین انت۔ مردم مگسک ک±شیں سپرے ئے لوٹا کنئگا اِنت واے زلوری انت ہم بلے بلدیہ بے زرّی ئے زنگا جنت۔ڈبلیو۔ ایچ۔ اوئے کنسلٹنٹ داو¿د ریاضا اے بابتا دیواناراسھیگ کتگ اَت،”fogging (سپرے) ئے ھاترا بند ا ± بست کنگ بوھگا انت۔ تھرمل سپرے ئے واستہ ما حکومت پنجابا را دستبندی کتگ۔ تھرمل سپرے دوت نہ دَنت بلے سکّ زوت و شرّاَثر کنت واے آسراتی پنجاب سرکار ئے کِرّا اَست اِنت وپنجاب سرکار کمک کنئگا جاڑیگ اِنت“۔ نشانی:۔بنداتا نادراھارا تپ گورجنت وبند درد کن اَنت۔ ناد±راہے دل ھراب بیت و اوکاریت۔ت±ر±ندیں تپ ئے گیپت و multiple joint pain ئے آماچ بیت بزاں د±راھیں بند، کونڈ، دَستانی مہ±ّرو پادانی گ±پّی سکّ دَردکن اَنت۔سردرد گیپت،ھڈّ و بند درد کن اَنت،جوڑ گوات گِراَنت، دیم وچمّ س±ہّربنت و جان کِچَگ دَنت بزاں لیڑ بیت۔ باز یں ناد±راھے ئے جوڑ ھمے کساسا درد کن انت کہ آنِشت و پاد اَتک نہ کنت او پرائیا روگ ھذابے بیت۔ اے بابتا ڈاکٹرئے آ گ±شت یک ناد±راھے آوتی دردودورانی بابتا گ±شت،”منی گاڑی یک رندئے چَپّی بوت و آسرا منی سہ ھڈّ پ±ر±شت، منااِنچو دردنماراِت کہ دو ھمینچک”چک±ن گونیا“،ئے ناد±راھی ئے سوبا مارئگا اوں“۔ اِلاج:”چک±ن گونیا“، قابل ِالاجیں ناد±راھی ئے و ایشی ئے سوبا مَرگ و میران نہ بوھگ ئے بروبر نت۔ البتہ پیریں مردم، سکّیں کمّیں کساسے آ ایشی سوبا مرگ آماچ بوت کن انت۔ چو اے دگہ ناد±راھیاں ”چکن گونیا“، آ پہ ھاسیں الاج نیست۔ ایشی الاج Symptomaticاَنت۔ بزاں اگاں نادراہئے تپ سک ت±ر±نداِنت گڑا تپ ئے الاج ئے کن انت۔ اگاں بندو ھڈّئے سک دردکنئگا انت گڑا دردئے الاج کنئگ بیت۔ایشی تہا مزنیں درد کم کنوکیں درمان بزاں (Non steroidal anti inflammatory)دیئگ نہ بیت پرچہ کہ ڈاکٹراے گپا دیما ایرکنت و الاج کنت کہ چش مہ بیت نادراھا را ڈینگیا گورجتگ و انگہ زانگ نہ بوھگاانت۔ و درد کم کنوکیں دوائے دیگاچہ ھترھ اِنت کہ نادراھئے Platelets وڈبلیو بی سی(White blood cells)کم مہ بنت و چریشی آ نادراھ گیشتر جنجال مہ بیت۔  رَکّینگی رھبند: ھما مردم کہ ھَوپ کپتگیں دَمَگا جہ منند اَنت یا چہ ڈَنّ و دراں ھوپ کپتگیں میتگ ئے آ سرئے کپیت،آ باھداِنت کہ پہ وتا رَکّینگی توجیل بہ کنت۔لوگانی سپرئے کنئگ، بشانگ جنیگ،لوگانی دَپا جالی جنئگ المی انت کہ مگسک تہ پ±ترت مہ کنت۔ڈینگی و چکن گونیا ئے مگسک آپ ئے تہا ھیک دیئنت و ردوم زورانت۔ ھما جاگہ کہ کدرتی یا درکدرتی(artficial) وسیلہ آآپ دارانت، اودا آپ م±چّ بوھگا مَیل اِت۔ کسانیں رَزان و ایراناں ھیال بکن ات کہ آپ مان وتاں دیراں ایر مہ بنت۔ ورگی آپئے ٹینکی ئے دپ پچ مہ بیت۔ زیلہ و ک±مب و اے دگہ ازباب دَپ و دَپ گیری بہ بنت۔ نیم آستونک یا بے آستونکیں پوشاک پوشگ مہ بیت۔جان دَریا وپسگ و نندگ مہ بیت۔ ”چکن گونیا“، ئے باروا زانت و سرپدی ودّینگ بہ بیت تنکہ ت±رس و بیم کم بہ بیت، و ب±رز ئے گشتگیں نشانیانی دیمپان ڈاکٹرا راپیش دارگ بہ بیت بلے۔۔۔ الاج چہ پہّریزا گھّتر انت، اگاں پہّریزگی و رکینگی گامگیج زورئگ بہ بنت تہ الاجئے زلورت نہ بیت۔