ناہ و مکران ۔۔۔ جاوید بشیر

ناہ انگریزی ءَ Dateپشتو ءَ ’’ خورما ‘‘ ارد وءَ ’’ کجھور ‘‘ ءُ عربی ءَ ’’ نخل ‘‘ گُشگ بیت۔ ناہ ءِ سیادی گوں Palmaceacpta ء، کُٹم ءَ اِنت۔ ایشی ءِ باٹنکل نام Phoenix dactyliifera اِنت۔
یک اندازہے رِد ءَ تیوگیں دُگنیا ءَ یک سالے ششت وپنچ لکھ ٹن ناہ ءَ چہ گیش پیداک بیت۔اقوام متحدہ ءِ گل ایف اے او2012ء رپورٹ ءِ رِد ءَ تیوگیں دُگنیا ءَ دہ گیش ناہ پیداک کنوکیں مُلکانی نام (پیداور ۱۰۰۰ میٹرک ٹن )مصر ۱۴۷۰ ، ایران ۱۰۶۶ ،
سعودی عرب ۱۰۵۰ ، الجریا ۷۸۹ ، عراق ۶۵۰ ،پاکستان ۶۰۰ ، اومان ۲۷۰ ، عرب امارات ۲۵۰ ، تیونس ۱۹۰ ، لیبیا ۱۷۰ ،
ایف اے او ءِ لڑ ءِ رِد ءَ پاکستان دُگنیا ءِ تہا ششمی درستاں چہ گیش ناہ پیداک کنوکیں مُلک اِنت۔ پاکستان ءِ تہا یک سال ئے کساس چار لکھ ءُ نیم ٹنا بگر داں شش لکھ ءُ نیم ٹن ناہ پیداک بیت ۔ایشی ءِ تہا نیم ءَ چہ گیش ( ۶۰ بگر داں ۷۰ درسد ) ناہ ایوک ءَ بلوچستاناپیداک بیت۔بلوچستان ءَ سروپ ءَ چہ پد ناہ درستان چہ گیش پیداک بووکیں نیوگ اِنت۔بلوچستانا مکران ڈویژن ءِ ناہ تیوگیں دُگنیا ءَ نامدار اِنت۔مکرانا مچ ءِ کِشت ءُ کشاری چہ کرناں نہ بلکن ھزاراں سال ءَ اَست اِنت۔
مکران ءِ ناہ دیگہ ارزشت ئے اَست۔پٹ ءُ پولکار ءُ زانتکار ڈاکٹر عبدالحمید بلوچ ءِ گُشگ ءِ رِد ءَ مکران ءِ ناہ ءِ ارزشت چہ اے گپ ءِ پہمگ ءَ زانگ بیت کہ مکراناناہ ءِ پیداور ءِ سببامکرانا وتی نام تاریک (راجدپتر ) ماں تاریک زانت ءُ پٹ ءُ پولکارانی نویستگیں تاکانی تہا جاگہ داتگ۔ ناہ ءَ ابید مکران ءِ تاریک سرجم بوت نہ کنت ۔
پٹ ءُ پولکار واجہ یوسف گچکی جاگھے گُشیت ’’مکران ءِ راجی زندماناگوں سہ گال بزاں ، مچ ،مچکدگ ، ءُ ھامین، اے وڑا ھمگرنچ ءُ ھوار اَنت کہ اچ ایشیاں ابید گُشے زندمان ءِ سُر ءُ پُر بے رنگ ، بے تام ءُ بے وڑ گندگ کاینت ۔
مکران ءِ دمگاں ناہءِ درچک بزاں مچ ءِ کِشت ءُ کشاری کدی بندات بوتگ اے بابت ءَ ماں راجدپترءَ راست ءُ منّ اتگیں ھبر نیست ۔لہتں کوھن کدگ(آثارقدیمہ) ءِ پَٹ ءُ پولکار ءُ زانتکارانی رِد ءَ ناہ ءِ بُنکی ڈیھ مکران اَنت کہ مکرانا چہ ناہ عراقا دیم دیگ بوتگ۔ بازینے عراقا ناہ ءِ بُنکی ڈیھ گُشیت اود ءَ چہ ناہ اے دیگہ عرب مُلکاں شُنگ بوتگ ءُ مکرانا سر بوتگ۔
واجہ غفورشاد وتی نبشتانک ’’ مچ ءُ بلوچ ءِ پولکاری‘‘ ءِ تہا فرانسسی کوھن کدگ ءِ پٹ ءُ پول ءِ بابتا گپ کنت گُشیت کہ ’’ کوھن کدگ ءُ زانت کار واجہ بیسنوال کہ آئی ءَ سال ۱۹۹۰ ءَ میری کلات کیچ ءَُ شاہی تمپ کلات کیچ ءِ سرا گوں وتی ھمراہ مارکوئس ءِ پٹ ءُ پول بندات کُت گُڑا آھاں چار ھزار سال پیش چہ مسیح ءِ رزان دست کپت اَنت کہ آ رزان ھما زمانگ ءَ مچانی تَریں پیشّانی تہا ایر کنگ ءُ آس ءِ سرا پچگ بوتگ اَنت۔ کہ چہ ایشی ءَ آھانی پُشتی نیمگ ءَ ھمے پیشّ ءِ تاکانی نشان چو نکش ءُ نگار ءِ ھسابا اَست بوتگ، کہ غفور شاد ءِ گُشگ ءِ رِد ءَ ھمے زانتکار دیمتر ءَ ھمے گُش اَنت کہ مکرانا چہ مچ عراقا دیم دیگ بوتگ اَنت ۔ فرانس ءِ کوھن کدگ ءِ (آثارقدیمہ)رد ءَ مکرانا ناہ ءُ مچ شش ، ھپت ھزار سال ءَ پیسریگ اَنت۔
فرانس ءِ کوھن کدگ ءِ زانتکار بیسنوال ءُ مارکوئس ءِ پٹ ءُ پول ءَ چہ اے گپ پدر ءُ راست بوت نہ کنت کہ اے پیشّانی تاک ءِ نکش ءُ نگار مچءِ پیشّانی اِنت یا کہ اے ھم بوت کنت کہ اے نکش ءُ نگار مکرانا رُدوم زوروکیں پیشّ ءِ ( مزری) ءِ درچک ءِ تاکانی اَنت ؟چوکہ پٹ پولی نکانے نہ بوھگ ءِ سببا ما مکرانا ناہ ءِ بنداتی سرپدی ءَ زبہراں ۔ اے گپاانگت کس انکار کُت نہ کنت کہ مکران ءِ ناہ ءُ مچ ءِ راجدپتر ھزاراں سال کوھن ءُ کدیم اِنت ۔پٹءُ پولکارانی رِد ءَ مکرانا ناہ ءِ سوج مارا چہ سکندراعظم ءِ ھندوستانا چہ واتر وتی ڈیھ یونان ءِ روگ ءَ مکران ءِ تیاب ءِ راہ ءِ سپر کنگ ءَ چہ رسیت۔ اے سپر ءِ سال ۳۲۶ پیش چہ مسیح گمان کنگ بیت۔
اِیشی ءَ چہ ابید مکران ءِ بازیں دمگاں ناہ ءِ سنگ کِشتگیں (Fossils) گڈّگ دست کپتگ اَنت کہ چہ آھاںھمے پدر بیت کہ مکران ءِ ناہ ءِ تاریک باز کوھن اِنت ۔اے فوسلز (Fossils)مکران ءِ ناہ ءِ سے ءُ چار ھزار سال ءَ پیسر ا بوھگ ءِ شاھدی ءَ دینت۔
دُگنیا ءِ تہا یک اندازہے ءِ رِد ءَ ناہ ءِ شش سدا چہ گیش تہر اَنت ۔ گماں ھمیش اَنت کہ مکرانا کساس یک سد ءُ سی ءَ چہ گیش تہر ءِ ناہ پیداک بیت۔ عبدالحمید بلوچا مکراناناہ پیداک بووکیں یک سد ءُ ھپت تہر ءِ ناھانی نام نویس اِتگ۔
مکران ءِ نامداریں ناہ بیگم جنگی ، کنگو ، آپدنّدان ، کونزنباد ،ربّی ، چُشُک ، شکری ،پیژناہ، روگنی ،ھلینی ،مُزاتی ،کروچ ، ڈنڈاری ،سبزو ،پانندی ، وش ناہ ، گوک ناہ ، سُہر دانگ ، وش کلونٹ ، کہربا ءُ دیگہ بازنیے ھوار اِنت ۔
مکرانا ناہ سیزنا ’’ھامین‘‘ گُشگ بیت ۔ مکران ءِ ناہ ءِ یک شّری ایش اِنت کہ ناہ ءِ تہا شکر ءِ کساس باز اِنت پمیشکہ صنعتی پراسیسنگ ءَ اوں کار مرز بیت ۔ناہ ءَ چہ جوڑ بووکیں چیزاں چہ ھلواہ ، جوس جام ءُ دیگہ چیز ھوار اَنت۔
زرعی تحقیقی مرکز مکران ءِ ھساب ءُ داد ءِ رد ءَ مکران ءَ تہا ایوکا سے لکھ ٹن ناہ پیداک بیت ۔بلے نیم ءَ چہ گیش پروا نہ دار گ ءِ سببا زوال ءُ بے نہاد بنت ۔مکران ءِ جند ءَ ناہ ءِ فیکٹری ءُ سرد ھانہ ءِ نہ بوھگ ءِ سببا مکرانا ناہ ءَ دولت زوال بوھگ ءَ اِنت۔ مکران ءِ دھکان وتی ناھاں کراچی ءَ بَر اَنت پہ ارزانیں نہاد ءَ بہا کن اَنت۔ میان اُستمانی نیادی ءَ ھمے ناہ سد در سدگیشیں نہاداں بہا بنت ، ایشی ءَ ابید ایران ءِ سوداگر مکران ءِ ناہ ءَ چہ دھکاناں ارزانیں نہاداں بہا زوراَنت ءُ وتی برانڈ ءُ لمبراں جنئت ءُ ایرانا ابید اندیگہ مُلکاں گراں بہا ایں نہاداں بہا کننت۔
ناہ ءِ ھاسیت سک باز اِنت ۔ ایشی ءِ تہا انسان ءِ جان سلامتی ءِ واستا دُرستیں ھژدری ایں چیزمان اَنت ۔ایشی تہا وٹامنز ءُ منرلز مان کہ مئے جان ءِ رودم ءِ واستا سک المی ءُ ھژدری اِنت ۔پمیشکہ ناہ نیوگ ئےءِ پجیگ ءَ یک سرجمیں وراک ئے ھم زانگ بیت۔ ناہ ءِ تہا شکر ، ایکٹوس ءُ ڈیکٹسوز مان ۔ناہ ءِ شش ءُ ھپت دانگ ءِ ورگ ءَ چہ ھمینچو تاگت رسیت کہ یک سروپ ئے ءِ ورگ ءَ چہ رس اِت کنت ۔ایشی ءَ ابید ناہ ءِ تہا جان سلامتی دیوک ایں Phytonutrientsمان کہ Tannnisگشگ بنت ۔ Phytonutrientsجان ءَ چہ بازین نارداہیاں پہازانت ۔ناہ ءِ ورگ ءَ چہ مارا وٹامن اے، وٹامن بی کمپلکس ءُ وٹامن کے ، بازیں کساس ئے ءَ رسیت۔ ناہ ءِ تہا ، ریگڑانتھین ،بیٹاکیروٹین ،لوٹین ءِ وڑیں ، انٹی آکسیڈنٹ فلیونا ڑ (Anti Oxident Flavonids) مان ۔۱۰۰ گرام ناہ ءِ تہا 222۷۳ کلوریز مان ۔ ناہ ءِ تہا پوٹاشیم دل ءِ دریکگاں ءُ بلڈ پریشر دارگ ءِ سک باز کمک دنت۔
زانتکارانی گُشگ ءِ رِد ءَ ناہ ءِ تہا ، جراسیم ءُ بیکٹریا کُشگ ءُ ھلاس کنگ ءِ توان اَست۔زانتکار چو ھم گُش اَنت کہ ناہ ءِ شیرکنی جگر زہر ءِ اسر ءَ اوں ھلاس کنت۔ ھون ءِ تہا کیلشیم ءِ کمی ءَ سرجم کنت ، کولسٹیرول ءِ برابری ءِ گرءُ دارا کنت ءُ دل ءُ جگر ا چہ بازین نادراہیاں چہ پھازاِت کنت۔ ناہ دل ءِ نادراہیانی واستا باز جوانیں درمانے ۔ ناہ ءِ تہا میگانیز، میگیشیم اوں مان۔
ناہ ءِ شّری سک باز اَنت اگاں نبیسگ بہ باں بلاھیں لَڑ جوڑ بیت ۔ ناہ اللہ پاک ءِ نیمگ ءَ چہ بلاھیں سوگاتے ۔ ناہ ورگ ءِ سک باز نپ ءُ پائیدگ اَنت۔ مکرانا دُگنیا ءَ چہ دُرستاں شَر تریں ،ُ وش تریں ءُ نامداریں پیداک بیت۔
بلوچی ءَ ناہ ءِ درچک ءَ مچ گُش اَنت ۔ یک مچ ءِ بُرزی کساس ۱۲ میٹر ءَ بگر داں ۳۰ میٹر اِنت۔مکران ءَ فروری ءِ ماہ ءَ چہ مچ گُنش آرگ بندات کنت ۔
کٹِّک ایں ناہ ءَ ’’ پپکُ ‘‘ گُش اَنت ۔ وھدے پپکُ رنگ زوریت ءَ پشیت گُڑا کلونٹ وھدے سیاہ تَریت گُڑا ’’ناہ ‘‘ جوڑ بیت ۔ ایشی ءَ بازیں جاہاں ھُرماگ اوں گُش اَنت ۔ ’’ پوگس ‘‘ ھما دانگ ءَ گُش اَنت کہ کپ ئے ءِ کلونٹاکپ ئے ءِ ناہ بہ بیت ۔ کلونٹ ءَ وھدے کہ آپ ءِ تہا لھڑ دینت ءُ گراد اَنت ءُ پدا روچ ءِ سرا پہ ھُشک بوھگ ءَ تاپ ءَ دینت ، وھدے ھُشک بیت گُڑا ’’ھارگ‘‘ جوڑ بیت